Szlak Architektury Drewnianej -Województwa Małopolskiego

Szlak powstał w 2001 roku z inicjatywy Województwa Małopolskiego. Szlak obejmuje województwa: małopolskie, śląskie i podkarpackie.
Na Szlaku A.D. w Małopolsce są 252 najcenniejsze zabytkowe obiekty drewniane: kościoły, dzwonnice (125), cerkwie (49), skanseny (9), muzea (16), drewniane wille, staropolskie dwory, (30), zespoły zabudowy drewnianej (23), i inne - należące do najcenniejszych zabytków ludowej kultury materialnej.

KRZĘCIN Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Gmina Skawina Kościół został zbudowany w 1589 r. W XVIII w. gruntownie go przebudowano, a w 1887 r. przedłużono nawę kościoła i dobudowano dwie wieże. Każdą część kościoła przykrywa niezależny gontowy dach dwuspadowy, nad starszą częścią nawy i prezbiterium o jednej kalenicy.
Fot. Janusz Bierówka

WOLA RADZISZOWSKA Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
Gmina Skawina Kościół wybudowano w końcu XV wieku. Wieżę dobudowano prawdopodobnie na przełomie XVI i XVII stulecia. Pokryta jest hełmem ostrosłupowym z czterema narożnymi wieżyczkami. Jest to kościół późnogotycki. Na ścianach i stropach widnieje polichromia o motywach figuralnych z roku 1893: na stropie prezbiterium Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny z medalionami tajemnic różańca, na stropie nawy Chrystus na Górze Tabor, a na ścianach postacie Apostołów. W jednym z ołtarzy znajduje się (odkryty ostatnio) obraz św. Anny Samotrzeciej.
(wg. Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce)
Fot. Janusz Bierówka

PACZÓŁTOWICE Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny
Gmina Krzeszowice   Kościół zbudowano ok. 1510 r., prawdopodobnie jako drugą świątynię na tym miejscu. Jest to kościół późnogotycki, wzniesiony z drewna jodłowego w konstrukcji zrębowej, pokryty gontem. Na ścianach i stropach kościoła widnieje polichromia z końca XIX w. Na północnej ścianie prezbiterium i nawy zachowały się fragmenty malowideł z 2. poł. XVII w. przedstawiające sceny Męki Pańskiej. Ołtarz główny wykonano w 1604 roku. Cennym zabytkiem jest znajdujący się w nim gotycki obraz Matki Boskiej Paczółtowskiej na tle krzewu gorejącego (ok. 1460–70 roku).
(wg. Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce)
Fot. Stanisław Klich

TENCZYNEK Dzwonnica przy kościele św. Katarzyny
Gm. Krzeszowice Zbudowana została przed 1748 rokiem. Jest to budowla wolno stojąca, o konstrukcji słupowo-ramowej, trzykondygnacyjna, drewniana, zbudowana na kamiennej podmurówce, wzniesiona na planie prostokąta. Druga kondygnację tworzy pozorna izbica, nad nią znajduje się węższe pięterko dzwonowe pokryte blaszanym dachem (ob. miedzianym). Dzwonnica znajduje sie po północno-zachodniej stronie murowanego kościoła barokowego pw. św. Katarzyny z lat 1728-42.
Fot. Stanisław Klich

ZIEMIA MUSZYŃSKA - Gmina Muszyna
Do Gminy Muszyna należy 10 wiosek i miasto. W Żegiestowie wybudowano murowaną cerkiew, w dziewięciu wioskach są drewniane.
1. Andrzejówka: dawna cerkiew greckokatolicka pw. Zaśnięcia Bogarodzicy, obecnie kościół NMP Wniebowziętej.
2. Złockie: dawna cerkiew greckokatolicka pw. św. Dymitra, obecnie kościół pw. Narodzenia NMP.
3. Wojkowa: dawna cerkiew greckokatolicka pw. św. Kosmy i Damiana, obecnie kościół pw. ś.ś. Kosmy i Damiana.
4. Szczawnik: dawna cerkiew greckokatolicka pw. św. Demetriusza, obecnie kościół pw. św. Demetriusza.
5. Powrożnik: dawna cerkiew greckokatolicka pw. św. Jakuba, obecnie kościół pw. św. Jakuba.
6. Milik: dawna cerkiew greckokatolicka pw. ś.ś. Kosmy i Damiana, obecnie kościół pw. ś.ś. Kosmy i Damiana.
7. Leluchów: dawna cerkiew greckokatolicka pw. św. Dymitra, obecnie kościół pw. św. Dymitra.
8. Jastrzębik: dawna cerkiew greckokatolicka pw. św. Łukasza Ewangelisty, obecnie kościół pw. św. Łukasza Ewangelisty.
9. Dubne: dawna cerkiew greckokatolicka pw. św. Michała Archanioła, obecnie kościół pw. Michała Archanioła.
Cerkiew murowana:
10 Żegiestów-wieś: dawna cerkiew greckokatolicka pw. św. Michała Archanioła, obecnie kościół pw. św. Anny. W Żegiestowie-Zdroju jest kościół rzymskokatolicki pw. św. Kingi
Adam Mazur
Prezes TMZM

W cerkwi centralnym miejscem jest Ikonostas; odpowiednio w świątyni katolickiej - Ołtarz główny.
Ikonostas (gr. eikon oznacza obraz oraz statis – umiejscowienie, pozycja) – pokryta ikonami ściana we wnętrzu cerkwi, która oddziela miejsce ołtarzowe (Sanktuarium, Prezbiterium) od nawy, przeznaczonej dla wiernych.
Według nauki Cerkwi prawosławnej Sanktuarium jest symbolem Nieba, miejscem szczególnego przebywania Boga. Tam kapłan sprawuje Boską Liturgię (prawosławie nie zna pojęcia mszy), tam znajduje się Tabernakulum. Ikonostas zasłania przed oczyma ludzi to, co dla nich powinno być niewidoczne. Wierni mogą tylko spoglądać na wizerunki świętych i proroków.
Układ ikonostasu w Cerkwi greckokatolickiej jest bardzo bogaty w ikony, ale w sposób ściśle uporządkowany. Ikony umieszczone są na 4. poziomach (kondygnacjach).
Centralnym miejscem - w części górnej - jest Chrystus Pankrator (Pan wszego stworzenia) w otoczeniu Matki Bożej i św. Jana Chrzciciela. W środkowymym miejscu- w części dolnej – są Rajskie Wrota dla kapłana (dawniej również dla cara) oraz jedno lub dwa Wrota Diakońskie dla służby ołtarza.
Układ ikonostasu w cerkwiach karpackich, m. in. na Ziemi Muszyńskiej, w okolicach Krynicy, w Bieszczadach, centralnie w górnej części ikonostasu jest Chrystus Pantokrator - na tronie, w otoczeniu Matki Bożej i św. Jana Chrzciciela). Po lewej i prawej stronie są ikony z 12. Apostołami. Poniżej jest ikona o tematyce Ostatniej Wieczerzy.
Wrota Rajskie (d. carskie) z 6. małymi ikonami: Najświętszej Marii Panny, św. Jana Chrzciciela oraz Czterech Ewangelistów.
Patrząc na ikonostas z nawy świątyni, po lewej stronie Wrot Rajskich jest duża ikona Matki Bożej z Dzieciątkiem, po prawej stronie duża ikona Chrystus Nauczający-z Ewangelią w ręce.

Fotografie cerkwi (ob. kościołów katol.) na Ziemi Muszyńskiej-wybrane. Fot.Andrzej Kosiba